|
Tırmanış dünyasına yapay tırmanışın popüler olduğu yıllarda giren zincir perlon (daisy chain *) son yıllarda gözde bir malzeme olarak kullanılmaya başlandı. Ama bu küçük ve pratik perlon yanlış kullanımda büyük problemlere yol açabiliyor. Bu yazıda sizlere hem bu problemlerden bahsetmek hem de alternatif olarak üretilen ve kullanılan birkaç malzemeyi tanıtmak istiyorum.
Zincir perlon aslında dikiş ile küçük ara halkalara bölünmüş tek bir perlondur. Bu küçük ara halkalar sizi elinizdeki perlonu kısaltmak için düğüm atma zahmetinden kurtarır. Bu kullanışlı malzeme özellikle yapay tırmanış tekniklerinin çok sık kullanıldığı 70’lerin başında ortaya çıkmıştır. Tırmanış sırasında perlon boyu ayarlamakla uğraşmak istemeyen tırmanıcılar ellerindeki perlonları büyük bir halka yaptıktan sonra ara düğümler atarak günümüz zincir perlonlarının büyük ihtimalle ilk örneklerini kullanmaya başladılar. Aynı yıllarda da o dönem ürettiği birçok malzeme ile kendi alanında önemli bir yere sahip olan Forrest Dağcılık’ın sahibi Bill Forrest ilk dikişli zincir perlonu üretti.
Düğümle oluşturulmuş zincir perlonun (en soldaki sarı perlon) Triassic Sands (III, 5.10, Whiskey Peak, Red Rocks) ilk tırmanışında (1972) Joe Herbst ve Larry Hamilton tarafından kullanılışı. Fotoğraf: Larry Hamilton. |
Modern zincir perlon (Black Diamond, Nylon, ana perlon çekeri: 16 kN, ara halka çekeri 3 kN). |
Modern zincir perlonlar nylon, spectra ya da dynema gibi malzemelerden tamamen dikiş ile üretilmektedir. Bu perlonlar iki farklı çeker değerine sahiptir. Perlon üzerinde yazan, normal bir perlon çekerine eşdeğer, yüksek değerler (15 kN, 22 kN vb.) bir zincir perlonun iki uç noktasından çekildiği durumdaki kopma değerini temsil etmektedir. İkinci çeker ise son zamanlarda yaygınlaşan amacı dışında kullanımlardan dolayı artık perlon üzerinde ve firmaların sayfalarında kolaylıkla bulunabilen ara halkaların çekeridir. Bu çeker kullanılan malzeme türüne, dikişe ve perlon enine göre değişmekle beraber genelde 1 kN ile 3 kN arasındadır.
Günümüzde bu zincir perlonlar asıl amacı olan yapay tırmanışın dışında, bir ucu baba düğümü ile kemere bağlanıp diğer ucuna karabina takılarak, kişisel emniyet malzemesi olarak da sıklıkla kullanılmaktadır. Ara halkalar, sağladığı farklı boy seçenekleri ile spor tırmanışta ya da geleneksel tırmanışta istasyona girerken işleri oldukça kolaylaştırır. Ama dikkat edilmesi gerekenler de tam bu noktada ortaya çıkar. Öncelikle, bu malzemenin ve ara halkalarının statik yüklenmeler için üretildiğini ve dinamik yüklenmelere dayanıklı olmadığını vurgulamak gerekir (Camp firması tarafından yapılan laboratuvar testlerinde 70 cm’den zincir perlon üzerine düşen 80 kg’lık bir mankenin 4.73 kN’luk bir kuvvet ile tüm ara halkaları söktüğü gözlemlenmiştir). Perlonların dinamik bir yük altında esneyip şoku soğurma özelliği az olduğundan tırmanıcıya ve istasyondaki malzemelere ekstra kuvvetler bindirir. Bu malzemeyi kişisel emniyet malzemesi olarak kullanıyorsanız, zincir perlon’a dinamik yük bindirmemeye çok dikkat etmeniz gerekir. Statik yük veriyor olsanız da, sadece zincir perlon yerine ipin sizdeki ucunu da istasyona sabitleyerek her zaman ikinci bir emniyet oluşturmanız önerilir. Böyle bir kullanımda tabiî ki akla “ikinci bir malzeme daha kullanacaksam niye zincir perlon taşıyayım” sorusu gelmektedir.
İkinci önemli konu ise zincir perlonların istasyon perlonu yerine malzemelerdeki yükü eşitlemek ve istasyonu oluşturmak için kullanılmasıdır. Yukarıda da belirttiğimiz gibi ara halkaların çekerleri oldukça düşüktür ve dinamik yüklenmelere uygun değildirler. Dolayısıyla bu kullanım büyük bir güvenlik riski taşımaktadır ve kesinlikle yapılmaması gerekir.
Dikkat edilmesi gereken son ve en önemli nokta ise bu malzemenin kısa kullanımıyla ilgilidir. Zincir perlonları kısa kullanacağınız zaman mutlaka ikinci bir karabina kullanmanız gerekir (Şekil 4). Tek karabinayla Şekil 5’teki gibi bir kullanımda yaşanacak şok, ara halka dikişlerinin sökülmesine ve karabinanın perlondan tamamen kurtulmasına; tırmanıcının tamamen emniyetsiz kalmasına yol açmaktadır. Bu durum, farklı bir kullanım ama aynı kurtulma mekanizmasıyla Şekil 6’da daha açık olarak görülmektedir 1. Bu sorun uçtaki karabinayı ara halkalara takarken yaptığınız çok küçük bir çevirme sonrasında yaşanmayabilir. Ancak tırmanış sırasında hızlı hareket etme isteği ve konsantre olunan diğer değişkenler insanı kolaylıkla yanlış kullanıma götürebilir. Hayatınızı bir yazı-turaya bırakmamak için ikinci karabina kullanımı çok önemlidir.
Şekil 3: Zincir perlonlara kesinlikle dinamik yük bindirilmemesi gerekir. |
Şekil 4: Zincir perlonun iki karabina ile kısa kullanımı. |
Şekil 5: Zincir perlonun tek karabina ile hatalı kullanımı. |
Şekil 6: Zincir perlonun tek karabina ile hatalı kullanımı ve dikişlerin sökülmesi ile karabinanın serbest kalması. |
Singing Rock firması kısa kullanımdaki karabinanın serbest kalması sorununa farklı bir çözüm getirmiş ve karabinaya takılan halkanın bir tur çevrilerek üretildiği bir zincir perlon piyasaya sürmüştür (Safety Chain). Normal bir zincir perlonunuz varsa diğer çözümler de en uca takılan karabinayı tam kazık ile sabitlemek ve bunu hiç çıkarmamak ya da karabinayı sadece ara halkaların birine takmak olabilir. Ama tüm bu alternatif kullanımlar ara dikişlerin sökülmesi durumunda size ve istasyon malzemelerine şok etkimesini engellemez.
Alternatif Ürünler
Zincir perlonların tırmanıcılar tarafından amacı dışında kullanılması malzeme üreticilerini de bu özel kullanımlara yönelik alternatif malzemeler üretmeye yöneltmiştir. Bunlardan ilki farklı uzunluklarda kullanıma izin veren ve kişisel güvenlik malzemesi olarak tasarlanan perlon zincirleridir. Bu ürün iç içe geçirilerek dikilmiş perlonlardan oluşur. Grivel tarafından yeni nesil zincir perlon olarak piyasaya sürülen GDC (23 kN, 76 g), Metolius firmasının piyasaya sürdüğü PAS (18 kN, 89 g) ya da Sterling tarafından üretilen Chain Reactors (12.4 kN, 103 g) bunlardan bazılarıdır. Bu ürünlerdeki her halka kendi başına yüksek çekere sahip ayrı bir perlon olduğundan bu halkalar rahatlıkla istasyona bağlanmak, ara emniyet almak ya da malzemelerdeki yükü eşitlemek için kullanılabilir. Ancak bu ürünlerde perlonların birbirine sürtünerek zarar görmesi problemi göz ardı edilmemelidir. Benzer ürünleri üreten firmalar arasındaki en önemli farklılık kullanılan nylon/dyneema/spectra/technora yüzdesi ve buna bağlı olarak esneme/soğurma kabiliyetinde görülür. Ama tekstil ürünlerinin ve kullanılan bu malzemelerin artı-eksilerine bu yazıda değinmeyeceğiz.
Metolius PAS (kişisel sabitleme sistemi) ve kemer üzerinde kullanımı. |
İstasyonlarda kişisel güvenlik malzemesi olarak kullanılması için piyasaya sürülen diğer bir malzeme ise perlon zincirlerindeki şok soğurma problemini azaltması ve daha dinamik olması için tırmanış iplerinden üretilmiştir. Beal firması tarafından piyasaya sürülen sabit uzunluktaki DynaClip (40 cm, 50 g - 75 cm, 70 g) ve iki farklı boy seçeneğini bir arada sunan DynaDoubleClip (40 cm ve 75 cm, 100 g) bunların örneklerindendir. Bu emniyet ipleri zincir perlon, GDC, PAS ya da Chain Reactors gibi ara halkalara sahip olmadığından bu malzemeler kadar çeşitli kullanım imkanı sunmamaktadır. Ama dinamik yüklemelerdeki dayanımı (Tablo 1) ile özellikle çok fazla alpin spor rota çıkanlar gibi iniş ve çıkışta sık istasyon değiştiren ama uzun duvarlarda ya da yapay tırmanıştaki kadar farklı uzunluk ayarlamasına ihtiyaç duymayanlar için güvenli ve iyi bir alternatif sunmaktadır.
Beal DynaClip. |
Beal DynaDoubleClip. |
Beal DynaDoubleClip’in istasyonda kullanımı.
UKC Gear, Mar 2010. © Jack Geldard |
Bu yazıda zincir perlonlar ile ilgili kullanım hatalarına değinip benzer kullanımlar sunan birkaç yeni malzemeyi tanıdık. Piyasada burada bahsettiğimiz malzemelerin dışında da farklı alternatifler bulunmaktadır. Yeni bir malzeme aldığınızda mutlaka kullanım kataloğunu inceleyin, ürünün nasıl kullanılacağını ve ne için üretildiğini dikkatlice öğrenin. Başkalarından elinizdeki malzemenin amacı dışında bir kullanımını duyduğunuzda ya da siz düşündüğünüzde de bu kullanımın doğurabileceği sorunları dikkatlice düşünmeden uygulamaya geçmeyin.
Kaynaklar
[1] The history of the daisy chain, (2009). http://www.supertopo.com
[2] Andy McCue, (2010). How strong is your gear? http://www.climber.co.uk
[3] Kolin Powick, (2010). Daisy chain dangers. http://www.blackdiamondequipment.com.
[4] http://www.grivel.com/products/rock/accessories/56 -Daisy+chain
[5] http://www.singingrock.com
[6] http://www.beal.com
[7] http://www.metoliusclimbing.com
|